Türkiye’nin Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY) Kanunu, eşit muamele ilkesine dayalı olup uluslararası yatırımcıların yerel yatırımcılar ile aynı hak ve yükümlülüklere sahip olmasına olanak tanımaktadır.
Şirket kurma ve hisse devri koşulları, yerel yatırımcılara uygulananlar ile aynıdır. Buna göre, uluslararası yatırımcılar, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) belirtilen tüm şirket türlerini kurabilmektedir. TTK; uluslararası standartları karşılayan, özel sermaye ve halka arz faaliyetlerini teşvik eden, yönetim işlemlerinde şeffaflık sağlayan ve Türkiye'nin iş ortamını AB mevzuatı ve AB'ye katılım süreci ile uyumlu hale getiren bir kurumsal yönetim yaklaşımı sunmaktadır.
Türkiye gerçekleştirdiği yatırım ortamını iyileştirme reformuyla birlikte iş yapma kolaylığını esas almış ve böylece şirket kuruluşlarında yaşanan bürokrasi kaldırılmış, maliyet ve prosedürler de asgariye indirilmiştir. Bu doğrultuda, şirket kuruluşları artık sadece Ticaret Odalarında faaliyet gösteren ve “tek durak ofis” olarak tasarlanan Ticaret Sicili Müdürlüklerinde gerçekleştirilmekte ve aynı gün içinde tamamlanabilmektedir.
TKK Kapsamındaki Şirket Türleri ve Alternatif Yapılar
TTK kapsamında, kurumsal ve kurumsal olmayan aşağıda belirtilen türlerde şirketler kurulabilmektedir:
a.
Kurumsal yapılar
- Anonim Şirket (A.Ş.)
- Limited Şirket (Ltd. Şti.)
Bazı mali eşikler (örneğin; asgari sermaye) ve organlar birbirinden farklı olsa da, bir anonim şirket veya limited şirket kurmak için izlenen usul aynıdır.
b.
Kurumsal olmayan yapılar
Şirketler bu beş farklı türde kurulsa da anonim şirket ile limited şirket, hem küresel ekonomide hem de Türkiye'de en sık tercih edilen türlerdir.
Şirket Kuruluşu
Türkiye'de bir şirket kurarken geçerli kural ve düzenlemelere uyulmalıdır:
Ticaret sicili işlemleri, Ticaret Sicili Yönetmeliği uyarınca MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi) üzerinden gerçekleştirilmelidir.
MERSİS, ticari sicil süreçlerinin gerçekleştirilmesi ve ticari sicil verilerinin elektronik olarak düzenli bir şekilde saklanması için kullanılan bir merkezi kayıt sistemidir. Aktif olarak iş yapan tüzel kişilere kuruluşa mahsus bir numara verilmektedir. MERSİS ile yeni şirketlerin internet üzerinden kurulmaları mümkün olup hâlihazırda kurulu şirketler ise kayıtlarının aktarımı sonrasında bu sistem üzerinden faaliyet gösterebilmektedir.
İlgili Ticaret Sicili Müdürlüğüne sicil başvurusunda bulunmak için gereken belgeler aşağıdaki gibidir:
- Ticaret Sicili Müdürlüğü yetkili personeli ya da Noter huzurunda kurucuların tamamı tarafından imzalanmış şirket sözleşmesi (bir asıl, dört nüsha)
- Yabancı ortağın gerçek kişi olması halinde gereken belgeler aşağıdaki gibidir:
- Her bir hissedarın pasaportundan ikişer nüsha (noter tasdikli pasaport tercümesi, Türkiye’de ikamet edilmesi durumunda noter tasdikli oturma izni, vergi dairesinden alınmış vergi kimlik numarası.)
- Yabancı ortağın tüzel kişi olması halinde gereken belgeler aşağıdaki gibidir:
- Ortak olarak kaydedilen tüzel kişinin yatırımcının ülkesindeki ilgili makam tarafından düzenlenen faaliyet belgesi. Faaliyet belgesi şirketin mevcut durumu ve imza yetkilileri hakkında bilgi içermelidir.
- Tüzel kişi olan hissedarın/hissedarların kuruluş için onayını gösteren yetkili kurumsal merci kararı/kararları; şirketin kuruluşunda herhangi bir özel koşul bulunuyorsa (şirket adı, faaliyet alanı vb.) karara/kararlara şeffaflık sağlanması adına bu koşullar karar/kararlarda belirtilmelidir.
- Bir tüzel kişinin kurulacak şirketin yönetim kurulu üyesi olarak görevlendirilmesi durumunda, tüzel kişi adına hareket edecek gerçek kişinin adı ve tüzel kişinin görevlendirmesi şeffaflık sağlanması adına aynı veya farklı bir kararda belirtilmelidir.
- Sürecin vekâleten takip edilecek olması durumunda başvuruyu yetkili Ticaret Sicili Müdürlüğü ve diğer resmi yetkililer huzurunda (gerektiğinde) takip edecek olan vekillere yetki sağlayan vekâletnamenin noter tasdikli bir nüshası.
- Noter tasdikli imza beyannameleri (iki nüsha)
- Şirket müdürlerinin noter tasdikli nüfus cüzdanı (bir nüsha)
Yukarıdaki ilk madde haricinde Türkiye dışında düzenlenecek ve imzalanacak tüm gerekli belgelerin noter tasdikli ve apostilli olması veya düzenlendikleri ülkede yerleşik Türk konsolosluğunca onaylanması gerekmektedir. Düzenlenen, noter tasdiki yapılan ve apostillenen asıl belgelerin resmi tercümeleri gerçekleştirilmeli ve Türkiye'de bir noter tarafından tasdiklenmelidir.
Şirket, Türk vatandaşı olmayan hissedarlar ve şirketin Türk vatandaşı olmayan yönetim kurulu üyeleri için ilgili vergi dairesinden bir potansiyel vergi numarası almalıdır. Bu potansiyel vergi numarası, kurulacak şirketin sermayesinin yatırılacağı banka hesabının açılması için gereklidir.
Vergi dairesi tarafından istenen belgeler aşağıdaki gibidir:
-
Şirketin kayıtlı adresini gösteren kira sözleşmesinin nüshası
-
Sürecin vekâleten takip edilecek olması durumunda bir vergi numarasının veya potansiyel vergi numarasının alınması için şirket adına vergi dairesine başvuruda bulunma yetkisi veren bir vekâletname düzenlenmelidir.
Şirket sermayesinin %0,04'ü Ticaret Sicili Müdürlüğü veznesi aracılığı ile Rekabet Kurumu hesabına ödenmelidir.
Taahhüt edilen sermayenin %25'i yeni şirket tescili öncesinde, kalan %75'i ise iki yıl içinde ödenmelidir. Alternatif olarak sermaye, tescil öncesinde tümüyle ödenebilir.
Ancak limited şirketler için kuruluş sermayesinin %25'inin şirket tescili öncesinde ödenmesi şartı aranmamaktadır. Limited şirketler için taahhüt edilen sermayenin, şirketin kurulduğu tarihe müteakip 24 ay içerisinde ödenmesi yeterlidir.
Aşağıdaki belgelerin temin edilmesini takiben kurucular tescil başvurusunda bulunabilir:
- Kuruluş bildirim formunun dört nüshası
- Kurucuların tamamınca Ticaret Sicili Müdürlüğü yetkili personeli ya da Noter huzurunda imzalanmış şirket sözleşmesi (bir asıl, dört nüsha)
- Rekabet Kurumuna ait banka hesabına yapılan ödeme (şirket sermayesinin %0,04'ü)
- Limited şirketin kurucularını temsil etmeye yetkili her bir şahıs için imza beyannamelerinin iki nüshası
- Kuruluş beyannamesi (bir asıl)
- Ticaret Odası tescil formu (iki farklı ortak türü için iki farklı form: gerçek kişi ortak veya tüzel kişi ortak)
- Söz konusu görevin kabulünü belirten yönetim kurulunun ortak olmayan üyelerinin yazılı beyanı
- Ödenmiş asgari sermaye mevduatına ilişkin banka dekontu (taahhüt edilen sermayenin en az %25'i). Herhangi bir ayni sermaye katkısı olması durumunda:
- Ayni sermaye hakkındaki uzman raporu
- Söz konusu ayni sermaye üzerinde hiçbir takyidat olmadığını gösteren ilgili sicil beyanı
- Ayni sermaye hakkında ilgili dairelere şerhlerin yapıldığını gösteren belge
- Şirket kuruluşu hakkında kurucular, diğer kişiler ve şirket arasındaki yazılı anlaşmalar
Sicil aşamasının Ticaret Sicili Müdürlüğünde tamamlanmasının ardından Ticaret Sicili Müdürlüğü ilgili vergi dairesi ve Sosyal Güvenlik Kurumuna şirketin kuruluşu hakkında re'sen bildirimde bulunur. Ticaret Sicili Müdürlüğü, şirketin kuruluş bilgisinin şirket tescilinden itibaren yaklaşık 10 gün içinde Ticaret Sicili Gazetesinde duyurulmasını sağlar. Ticaret Sicili Müdürlüğü yerel vergi dairesini bilgilendirdikten kısa süre sonra yerel vergi dairesinden bir vergi levhası alınmalıdır.
İlgili Sosyal Güvenlik Kurumundan şirket için bir sosyal güvenlik numarası alınmalıdır. Çalışanlar için şirketin Sosyal Güvenlik Kurumuna tescilini takiben ayrı bir başvuruda bulunulmalıdır.
Kuruluş sırasında aşağıdaki defterlerin tasdiki Ticaret Sicili Müdürlüğünün yetkilendirilmiş personeli tarafından yapılacaktır.
- Yönetim toplantısı tutanak defteri
- Genel kurul toplantı tutanak defteri
Ticaret Sicili Müdürlüğü, şirket kuruluşunu vergi dairesi ve Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. İlgili vergi memuru tespit tutanağı hazırlamak üzere şirket merkezini ziyaret eder. Tespit tutanağında en az bir yetkilinin imzası bulunmalıdır. Ticaret Sicili Müdürlüğü şirketin vergi numarasını içeren şirket kuruluş belgesini vergi dairesine gönderir.
Şirketin Ticaret Sicili Müdürlüğünde tescil edildiği tarihte Ticaret Sicili Müdürlüğünün yetkilendirilmiş personeli huzurunda şirketin imza yetkilileri imza sirkülerini düzenlemelidir.
Daha önceden uluslararası yatırımcıların Türkiye’de kurdukları şirket ve şubeler tarafından Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne basılı halde gönderilen şu dokümanların elektronik ortamda alınmasına yönelik çalışmalar tamamlanmıştır:
- Doğrudan Yabancı Yatırımlar İçin Faaliyet Bilgi Formu
- Doğrudan Yabancı Yatırımlar için Sermaye Bilgi Formu
- Doğrudan Yabancı Yatırımlar için Hisse Devri Bilgi Formu
Doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin veri sisteminin daha kapsamlı hale getirilebilmesi ve güncel bilgilerin daha hızlı temin edilmesi amacıyla geliştirilen ve Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından yönetilen E-TUYS adlı web tabanlı uygulama aracılığıyla söz konusu formlarda yer alan bilgiler sadece elektronik ortamda alınacaktır. Böylece söz konusu formların kâğıt ortamında alınması uygulamasına son verilmiştir.
Ortak Girişimler
- Ortak Girişim, genellikle Türk hukukunda tüzel bir kişilik olarak değerlendirilmeyen ancak hissedarların ticari bir şirket kurmayı tercih etmesiyle ortaya çıkan Adi Ortaklık olarak tanımlanır.
- Hisse grupları kurabilme imkânı ve hissedar sorumluluğunun limited şirketlere kıyasla sınırlı olması nedeniyle burada tercih edilen seçenek anonim şirketlerdir.
- Türkiye’de, kurulan şirketin türüne göre uygulanan kanunlara tabi olan ortak girişimlerin düzenlenmesine yönelik özel bir mevzuat bulunmamaktadır. Ortak girişimin tarafları arasındaki ilişkiyi yönetmek ve ortak girişimin devamlılığını sağlamak üzere bir hissedarlık sözleşmesi yapılması yaygın bir uygulamadır.
- TV yayıncılığı, denizcilik ve sivil havacılık gibi belirli sektörler haricinde hissedarların ve yönetim hakkını elinde tutan kişilerin uyruğuyla ilgili herhangi bir kısıtlama yoktur.
Şube
- Hissedar yoktur.
- Bağımsız bir tüzel kişi değildir. Süresi ana şirketin süresiyle sınırlıdır.
- Sermaye koşulu bulunmamaktadır; ancak şube faaliyetleri için bir bütçe ayrılması makul olacaktır.
- Şube, sadece ana şirket ile aynı amaçlar için kurulabilir.
- Şube kârının ana şirkete iade edilmesine izin verilir. Merkeze aktarılan şube kârı %15 oranında temettü stopaj vergisine tabidir. Bu vergi, Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları uyarınca düşürülebilir.
Bir şubenin tescili için, ilgili Ticaret Sicili Müdürlüğüne aşağıdaki belgelerle birlikte bir dilekçe gönderilmelidir:
- Dilekçe (şirket kaşesinin altında bir imza yetkilisi veya vekilinin imzası bulunmalıdır; vekil tarafından imzalanması halinde vekâletnamenin aslı veya noter nüshası da dilekçeye eklenmelidir.)
- Ana şirketin yetkili makamının şube açma kararı
- Ana şirketin ana sözleşmesinin tasdikli aslı
- Ana şirketin faaliyet belgesi veya ana şirketin sicilini ve mevcut durumunu gösteren herhangi bir eşdeğer belge
- Ana şirket tarafından mukim temsilcisi lehine tam temsil ve ilzam yetkisinin verildiğini gösteren vekâletname
- Kuruluş beyanının beş nüshası (İlgili alanlar yetkili şahıs tarafından doldurulmalı ve imzalanmalıdır.)
- Türkiye'deki temsilciyi belirten vekâletnamenin iki nüshası
- Şube temsilcisinin Türk vatandaşı olması durumunda nüfus cüzdanının noter tasdikli nüshası. Aksi halde yetkili temsilci pasaportunun noter tasdikli Türkçe tercümesi
- Şube temsilcisinin şube adı altındaki imza beyannamelerinin iki nüshası
- Taahhüt mektubu (yetkili şahıs tarafından imzalanmış)
- Ticaret Sicili Müdürlüğünden alınacak bir Ticaret Müdürlüğü Beyan Formu (şube temsilcilerinin fotoğraflarını içeren)
Türkiye dışında düzenlenecek ve imzalanacak tüm gerekli belgelerin noter tasdikli ve apostilli olması veya düzenlendikleri Türk konsolosluğunca onaylanması gerekmektedir. Düzenlenen, noter tasdiki yapılan ve apostillenen asıl belgelerin resmi tercümeleri gerçekleştirilmeli ve Türkiye'de bir noter tarafından tasdiklenmelidir.
Yabancı ülke kanunlarına göre kurulmuş şirketler, Türkiye'de ticari faaliyette bulunmamak kaydıyla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından izin almak suretiyle irtibat bürosu açabilmektedir. İrtibat bürosu açmak için aşağıdaki belgelerle Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne başvurulması gerekmektedir.
- Başvuru formu*
- İrtibat bürosu tarafından yürütülecek işlerin kapsamını ve büronun ticari faaliyet yürütmeyeceğine ilişkin taahhüdü içeren beyanname* ve beyannameyi imzalayan yabancı şirket yetkilisinin imza yetkisini gösteren belge
- Yabancı şirkete ait ve ilgili Türk Konsolosluğunca veya Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre tasdik edilmiş faaliyet belgesi
- Yabancı şirket hakkında hazırlanmış faaliyet raporu veya bilanço ve gelir tablosu
- İrtibat bürosunun faaliyetlerini yürütmekle görevli olarak atanan kişiye/kişilere verilecek yetki belgesi
- İrtibat bürosunun kuruluş işlemlerinin başka bir kimse aracılığıyla yürütülmesi durumunda vekâletname
*Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından temin edilebilir.
Genel Müdürlüğe belgelerin aslının ibraz edilmesi halinde, belgelerin bir örneği Genel Müdürlük tarafından onaylanmakta ve asılları başvuru sahibine iade edilmektedir.
İrtibat büroları için yapılan ilk başvuruda izinler azami üç yıl süre ile beyan edilen faaliyet kapsamında düzenlenmektedir. Faaliyet sürelerini uzatmak isteyen büroların, faaliyet süreleri sona ermeden önce Genel Müdürlüğe başvurması gerekmektedir. Genel Müdürlük süre uzatma taleplerini, büronun geçmiş yıl faaliyetleri, yabancı şirketin Türkiye’de geleceğe yönelik iş planı ve hedefleri, mevcut ve öngörülen harcama tutarı ile istihdam edilen personel sayısı çerçevesinde değerlendirerek sonuçlandırabilmektedir. Pazar araştırması veya yabancı şirketin ürünlerinin ya da hizmetlerinin tanıtımını yapmak üzere izin alan büroların faaliyet süreleri uzatılmamaktadır.
Kuruluş ve süre uzatımına ilişkin başvurular, istenilen bilgi/belgelerin tam ve eksiksiz olması kaydıyla başvuru tarihinden itibaren on beş iş günü içinde sonuçlandırılmaktadır.
Yabancı şirketlerin, para ve sermaye piyasaları, sigortacılık gibi özel mevzuatı bulunan finansal alanlarda faaliyette bulunmak amacıyla irtibat bürosu açma talepleri, ilgili özel mevzuatı çerçevesinde yetkili kılınan Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu gibi kurum veya kuruluşlarca değerlendirilmektedir. Bakanlık gerekli görülen durumlarda, faaliyet göstermek üzere izin, lisans veya benzeri yetkiler alınması gereken diğer sektörlerdeki yabancı şirketlerin irtibat bürosu açma taleplerini, söz konusu izin veya lisansı veren kurum ya da kuruluşların görüşlerini alarak sonuçlandırabilmektedir.
İrtibat bürolarının, vergi dairesine kayıt belgesinin ve büro ile ilgili kira sözleşmesinin bir örneğini en geç bir ay içinde Genel Müdürlüğe iletmesi gerekmektedir. Bürolar adres, büro yetkilisi/yetkilileri veya yabancı şirketin unvan değişikliklerini, değişikliğin gerçekleşmesinden itibaren en geç bir ay içinde, yeni adresi gösteren kira sözleşmesi, yeni atanan kişiye ilişkin yetki belgesi ya da yabancı şirketin unvan değişikliğine ilişkin belge/belgeler ile birlikte Genel Müdürlüğe bildirmelidir.
İrtibat bürolarının faaliyetlerini sona erdirmesi durumunda kapatma işlemi için ilgili vergi dairesinden alınacak iş bırakma-yoklama fişini Genel Müdürlüğe iletmesi gerekmektedir. Bürolar, kapanış ve tasfiye sonucunda oluşan bakiye haricinde, transfer talebinde bulunamamaktadır.
